НАША СКАРБНІЦА

                                            Свята «Юр'я»

                               Юр’я на двары – кароўку ў поле гані

Мэта:

 прапагандаваць сярод маладога пакалення народныя абрады і звычаі; выхоўваць павагу да народных традыцый; выпрацоўваць у вучняў уменні пераўвасабляць сабраны падчас фальклорных экспедыцый матэрыял у сцэнічную дзею, культуры маўлення па-бела-руску; садзейнічаць паглыбленню ведаў вучняў пра беларускае народнае свята  Юр’я.

Задачы:

- развіваць камунікатыўную культуру і творчыя здольнасці вучняў;

- выхоўваць цікавасць да народных традыцый, абрадаў, звычаяў.

Падрыхтоўчая работа:  вучні дазнаюцца ў старэйшых, якія абрады прымеркаваны да гэтага свята.

 

Дзеючыя асобы:

Гаспадар

Гаспадыня

Ганначка, іх дачка

Бабуля

Пастухі

Дзяўчаты

Хлопцы

Гучыць песня “Юр’я, устань рана…”. На пляцоўку выходзяць гаспадары, якія трымаюць у адной руцэ галінку вярбы, а ў другой посуд са святой вадой і акрапляюць ёю ўсё памяшканне на чатыры бакі.

Гаспадар: Юрай, уставай рана, адмыкай зямлю,

Гаспадыня: Выпускай расу на цёплае лета,

Гаспадар: На буйнае жыта, на ядрыстае,

Гаспадыня: На каласістае, людзям на здароўе.

Гаспадар: Дзякуй усім, хто адарваўся ад хатніх спраў і знайшоў час прыйсці сюды.

Гаспадыня: Бо сёння Святы Юры па межах ходзіць, усім людзям дабро робіць, зямлю адмыкае, расу выпускае: і густую, і частую, і цёмную, і мокрую. На добрае лета, на буйнае жыта, на гэты свет, на ўсякі цвет, каб зямелька ажывала, ды дабром нас асыпала.

Выходзіць Ганначка , дзяўчына ў нацыянальным беларускім касцюме.

Ганначка: Вітаю вас, людцы добрыя! Добры дзень, бацькі!

Гаспадыня: Добрай раніцы, дачушка! Нешта ты спазняешся. Госцейкі ўжо даўно сабраліся, а цябе ўсё няма. Прыбіралася, мабыць, доўга?!

Ганначка: Не, мамачка, я ўжо зранку на нагах! А каб даведацца, куды я хадзіла, трэба адгадаць маю загадку.

                     Месяц убачыў – не забраў,

                     Сонца ўстала – падабрала!

Хто ведае, што гэта такое?

(Адказ з залы: ”раса”.)

Правільна, гэта раса, якая, згодна з народнымі павер’ямі, у Юраўскую раніцу мае жыватворную сілу для раслін, жывёл і чалавека. Таму людзі заўсёды імкнуліся памыцца расою на Юр’я.

Гаспадыня: Сапраўды, раса на Юр’я чароўная. Нездарма ў народзе кажуць “На Юр’еву расу, ды на божую красу”, памыешся ёю і заўсёды будзеш прыгожым і здаровым.

           Чуваць моцны стук у дзверы.

 

Гаспадыня: Ці чуеш, бацька, нехта прыйшоў да нас. Заходзьце!

Бабуля: Пахвалёны ў хату!(Паказваючы на яйкі ў кошыку). Як гэтыя яйкі цэленькія, кругленькія, так і ваша скацінка, каб была поўная, цэлая і сытая.

Гаспадар: Дзякуй табе, суседачка. Праходзь, сядай.

Бабуля: Я  чула, у цябе, сусед, ужо некалькі год коннага прыбытку не было.

Гаспадар: Ёсць такая напасць.

Бабуля: Прыйшла параіць табе, каб у ноч на Юр’я ты на яйку паспрабаваў заваражыць.

Гаспадар: Хм!. Можа й твая праўда.

Ганначка: Што гэта азначае: заваражыць на яйку?

Бабуля: У нас гэта так робяць: напярэдадні першага выгану коней на ноч у поле, гаспадар бярэ яйкі па колькасці коней і накіроўваецца да стайні, у якой знаходзяцца коні. Абыходзіць яе кругам тры разы, а потым кладзе яйкі пад ганак. Тры разы перахрысціўшыся, адчыняе ўваходныя дзверы і ўваходзячы кажа:

Прыйшла Юр’ева раса,

Не дам вам аўса!

Падыходзіць па чарзе да кожнага каня, гладзіць яго па ўсёй спіне, апранаючы вяровачную аброць, выводзіць з канюшні і стараецца правай нагой ступіць на ганак стайні, дзе раней ён паклаў яйкі. У гэтым месцы і знаходзіцца “нячыстая сіла”, якая шкодзіць росту, здароўю і прыбытку коней, але на гэта ёй дадзена права толькі ў начы на  Юр’я. Калі гаспадар ступіць на ганак, выводзячы коней, правай нагой, то д’ябальская сіла абяшкоджана на працягу ўсяго года. Але ж яшчэ трэба абавязкова адарыць чым-небудзь пастуха, які будзе ў гэту ноч пасвіць коней. Кілбас даць, сала, яек.

Гаспадар: Дзякуй, суседачка , за параду, абавязкова гэтак зраблю.

Гаспадыня: Ці чуеце? Пастушкі зайгралі ў ражок, пара кароўку на пашу выганяць.

Ганначка: Так, мамачка. Але ў мяне спачатку ёсць загадкі для нашых госцікаў, ці адгадаюць яны іх? Слухайце, калі ласка, уважліва:

Возіць усіх на сабе і за сабою,

Сам жа заўсёды ідзе пехатою.  (Конь)

 

З барадою, а не стары,

З рогамі, а не бык,

Дояць, а не карова,

Лыкі дзярэ, а лапці не пляце. (Каза)

Ляжыць пад ганкам,

Хвост абаранкам. (Сабака)

Калматы, вусаты,

Есці пачынае –

Песенькі спявае. (Кот)

Ходзіць цар па агародзе,

Носіць два бліны ў бародзе,

А трэці - на галаве. (Певень)

Хто не хворы,

А усё стогне? (Свіння)

Пасярод двара стаіць гара,

Спераду – вілы, ззаду – мятла.  (Карова)

Гаспадыня: Нічога не скажаш, кемлівы народ тут сабраўся! Нездарма кажуць: “Кемлівы ні ў гародзе, ні ў горадзе не прападзе”. А цяпер, Ганначка, прынясі мне вербную галінку, на Вербніцу пасвенчаную, якою трэба выгнаць скацінку ў поле, каб засцерагчы яе ад хваробы.

Ганначка: А вербную галінку вам, мамачка, прынясуць нашы госцікі. Выйдзіце сюды, калі ласка, тыя, хто адгадаў мае загадкі. Перадавайце галінку з рук у рукі, у каго яна апынецца ў момант, калі змоўкне музыка, той выбывае з гульні. Хто застанецца апошнім, той і прынясе галінку мамачцы.

Гучыць мелодыя юраўскай песні. Ідзе гульня.

 

Гаспадыня: Дзякуй, даражэнькія, за паслугу.

Гаспадыня выводзіць карову. Тройчы абыходзіць яе, шэптам кажучы замову.

Гаспадыня: Выганяю я сваю кароўку

                                На шырокую вуліцу,

                                На шаўковую травіцу,

                                На глыбокую крыніцу

                                Па светлую вадзіцу,

                                Шаўковай травіцай наядайся,

                                У глыбокай крыніцы напівайся,

                                Карысці набірайся,

                                Ведзьме не паддавайся.

Галінкаю вярбы гаспадыня выганяе кароўку.

                      З Богам, кароўка, на пашу.

Бабуля: А ці ведаеш, гаспадарочак, і вы, паважаныя госцікі, што гэтыя абрадавыя дзеянні накіраваны на захаванне жывёлы ад звяроў, розных гадаў і ад злых чараў мясцовых вядзьмарак.

Ганначка: А што, у нас і ведзьмы былі?

Бабуля: Маці мая распавядала, што калісьці жыла ў нашых мясцінах адна маскоўка. Яе гаспадара як забрылі, дык з тых часоў неведама, куды ён дзеўся. Маскоўка перш наймалася на работу падзённа, а потым пачала то шаптаць, то даваць зелля, ды з таго і жыла. Але вось пайшла па сялу пачутка, што тая маскоўка стала вядзьмаркаю. То той, то сёй пачалі расказваць, што бачылі, як маскоўка на Вешняга Юр’я прасцілала па расе ручнік да збірала расу ў дайніцу, каб цягнуць да сябе малако з тых кароў, якія пройдуць па тым месцы. Другія казалі, што самі бачылі, як яна круцілася каля кароў і што з тых часоў у кароў не было малака, ці яно было змешана з кроўю. Многа чаго гаварылі людзі пра тую маскоўку і пачалі яе лічыць вядзьмаркаю.

Ганначка: А яшчэ некалі ў дзяцінстве мне бабуля расказвала шмат Юраўскіх прыкмет, але я трохі забылася, то, можа, зараз мне падкажаце?

Бабуля: Абавязкова.

Ганначка: Вось, напрыклад, як дождж на Юр’я?

Бабуля: То будзе хлеб і ў дурня!

Ганначка: А як на Юр’я пагода?

Бабуля: То будзе на грэчку няўгода!

Ганначка: А калі будзе раса?

Бабуля: То будзе ў дастатку коням аўса!

Ганначка: Калі ў Юр’еў дзень ідзе дождж густы і вялікі?

Бабуля: То будзе расці высокае жыта. Бо святы Юрый быў апекуном земляробства. А зараз, гаспадарочкі, трэба дахаты спяшацца, хуценька ўпраўляцца і на свята збірацца.

Бабуля выходзіць.  Дзяўчаты спяваюць песню “ Ой, вясна….” 

Бабуля: Дзякуй усім удзельнікам. Дзяўчаткі, ці ведаеце, што быў на Юр’я такі звычай -“Юрыцца” – значыць, сяброўку сабе шукаць. Калі хто гэта не зробіць, то на ўвесь год застанецца без сяброўкі. А рабілі гэта так...(Распавядае правілы гульні “Ручаёк”)

 

Ідзе гульня “Ручаёк”.

 

          Бабуля: Ну, а зараз, калі кожная з дзяўчат знайшла сваю сяброўку, я прапаную патанчыць.

                                       Танец « Дзеўка по саду хадзіла»

Дзяўчына: Мы маглі б да ранку  танцаваць, гуляць, смяяцца, Але, як ні сумна - трэба разві-тацца.

 Хлопец: Пара ўжо нам дахаты. Вясной работы багата, вясной у цяжкай працы пачынаецца восеньскі хлебны каравай.

Дзяўчына: Таму мы вам жадаем: каб Юр’я сваім ключыкам адамкнуў зямлю.

Хлопец: Пусціў расу на ўсю зямлю – і густую, і частую, і цёплую, і мокрую.

Дзяўчына: І на ўвесь свет,  і на кожны цвет.

Хлопец: Яшчэ раз вялікі дзякуй вам і са святам усіх вас, сябры.

                                    Танец «Вёсачка мая»

• Назад